Έχουν ήδη περάσει 188 χρόνια από την επανάσταση του 1821. Μια επανάσταση που άλλαξε τον ρουν της ιστορίας τόσο για το ίδιο το ελληνικό έθνος όσο και για την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων.
Μερικές σκέψεις θα καταθέσω σε αυτή την ανάρτηση.
* * *
Η επανάσταση του 1821 δεν έχει μία ανάγνωση. Έχει πολλές πτυχές που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όταν αναφερόμαστε σε αυτήν.
- Ήταν εθνική επανάσταση, δεν ήταν όμως μόνο εθνική επανάσταση.
- Ήταν απελευθερωτική, δεν ήταν όμως μόνο απελευθερωτική.
- Ήταν και κοινωνική, δεν ήταν όμως μόνο κοινωνική.
Ήταν ένας συνδυασμός όλων αυτών και αυτό δεν πρέπει να το παραβλέπουμε. Και μια επανάσταση για να είναι επανάσταση με τη σωστή έννοια του όρου, πρέπει να καλύπτει αυτές τις τρεις βασικές προϋποθέσεις. Ελάχιστοι δίνουν σημασία στον κοινωνικό χαρακτήρα της επανάστασης. Ίσως να μη βολεύει κιόλας, διότι πώς θα ρίξουμε μετά τις ευθύνες για τις δολοφονίες αγωνιστών, για τις εμφύλιες διαμάχες και τις φυλακίσεις στην έρμη τη… διχόνοια;
Είτε μας αρέσει, λοιπόν, είτε όχι, η επανάσταση είχε και τον κοινωνικό της χαρακτήρα.
Ένα χαρακτήρα που εκφράστηκε κυρίως από τους κύκλους των Διαφωτιστών με πρώτιστο τον Ρήγα Φεραίο.
Λίγο πριν το έτος 1800 και την έναρξη του 19ου αιώνα κυκλοφορεί στα Βαλκάνια το λεγόμενο «Σύνταγμα του Ρήγα», με το οποίο προβάλλει ένα τύπο άμεσης δημοκρατίας που στηρίζεται στις αντιλήψεις του Γάλλου Διαφωτιστή Ρουσό.
Τα κύτταρα της Δημοκρατίας του είναι οι «τοπικές συναθροίσεις των πολιτών». Καμία θέση για οποιαδήποτε «επικρατούσα θρησκεία» δεν προβλέπεται στο σύνταγμα του Ρήγα. Ούτε λέξη για χριστιανισμό και ορθοδοξία!
«Η Ελληνική Δημοκρατία (...) δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι» (…) «Ο αυτοκράτωρ λαός είναι όλοι οι κάτοικοι του βασιλείου τούτου, χωρίς εξαίρεσιν θρησκείας και διαλέκτου, Έλληνες, Βούλγαροι, Αλβανοί, Βλάχοι, Αρμένηδες, Τούρκοι και κάθε άλλο είδος γενεάς». Αυτό απαντά σε πολλά απ’ όσα λέγονται από πλευράς κυρίως των εθνικιστικών κύκλων που θέλουν να βλέπουν μόνο την… εθνική πτυχή.
Σημειώνω με αυτή την ευκαιρία ότι και ο Κυριάκος Μάτσης κατέγραφε το 1958 κάτι ανάλογο για την Κύπρο.
"Να γιατί δεν νοιάζομαι αν τη γη αυτή τη ζουν Τούρκοι για Έλληνες, Εβραίοι για ... Εκείνο που 'χει αξία είναι να τη ζουν αυτοί που την ποτίζουν με τον ιδρώτα τους και να περπατούν πάνω της ελεύθεροι, διαφέντευες της, κυρίαρχοί της. Ν' αναπνέουν περήφανοι τον αέρα της που να 'ναι αέρας δροσιάς, ομορφιάς, λεβεντοσύνης. Όχι πνίχτης".
Οι αρχές του Ρήγα βρήκαν σφόδρα αντίθετη την επίσημη Εκκλησία και τα γραπτά του αντιμετωπίζονταν εχθρικά από τον ορθόδοξο εκκλησιαστικό μηχανισμό, ο οποίος υπηρετούσε ασμένως και σταθερά τους Οθωμανούς.
Το έτος 1798, ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε', αργότερα θύμα ο ίδιος της οθωμανικής εξουσίας, αλλά τότε ακόμα υπερασπιστής και εγγυητής της υποταγής των ραγιάδων στους Οθωμανούς, με εγκύκλιό του προς τους ορθοδόξους αρχιερείς εφιστά την προσοχή για τον «κίνδυνο» από την κυκλοφορία του «Συντάγματος του Ρήγα».
Γράφει στο ποίμνιο ότι να επαγρυπνεί σε όλα τα μέρη και «με ακριβείς ερεύνας και εξετάσεις, όταν εμφανισθή τοιούτον σύνταγμα, ως άνωθεν, εις τύπον ή χειρόγραφον, να συνάξης πάντα τα διασπειρόμενα, και να τα εξαποστέλλης εις ημάς».
Καλεί μάλιστα τον κόσμο να μη αμελήσει «εις την τοιαύτην ποιμαντικήν και άγρυπνόν σου ταύτην αρχιερατικήν επιστασίαν», διότι αν αμελήσει, αποδεικνύει τον εαυτό του «ανίκανον, και του ποιμαντικού χρέους ελλειπέστατον και αγρήγορον, και εκ τούτου υποπίπτει εις ανυποληψίαν και ποινήν παρά Θεού και της εκκλησίας εξ αποφάσεως».
Ήδη τον Ιούλιο 1797 ο Σουλτάνος είχε στείλει εντολή στον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε', με την οποία του ζητούσε «να διδάσκη πάντας τους βασιλικούς ραγιάδες τα της υπακοής των χρέη» και να καταδίδει «τους εναντία πράττοντας» ώστε να τιμωρηθούν. Αυτές ακριβώς τις εντολές υλοποιούσε ο Γρηγόριος και όταν διαπιστώθηκε αργότερα από την οθωμανική εξουσία ότι δεν ήταν σε θέση να εκτελέσει σωστά τα καθήκοντα που του ανατέθηκαν, δολοφονήθηκε προς παραδειγματισμό.
Πολλοί από τους επαναστάτες είχαν επηρεαστεί από τα γαλλικά δεδομένα. Ακόμα και ο αγράμματος – όπως αποκαλεί τον εαυτό του – Κολοκοτρώνης κάνει σαφή αναφορά σε αυτό:
«Η Γαλλική επανάστασις και ο Ναπολέων έκαμε, κατά την γνώμη μου, να ανοίξουν τα μάτια του κόσμου. Πρωτήτερα τα έθνη δεν εγνωρίζοντο, τους βασιλείς τους ενόμιζον ως θεούς της γη, και ότι και αν έκαμναν, το έλεγαν καλά καμώμενον.
Υπήρχαν βεβαίως και εκείνοι που λόγω θέσης ήταν εναντίον της επανάστασης, αλλά μη μπορώντας να την σταματήσουν, φρόντιζαν να την οδηγήσουν σε άλλη κατάκηξη, ώστε να μη θιγούν τα συμφέροντα τους. Πρέπει ωστόσο να αναγνωριστεί ότι στην υπόδουλη Ελλάδα δεν ήταν διασφαλισμένη η περιουσία και η ζωή κανενός, όσο πλούσιος και δυνατός κι' αν ήταν.
Ο κοτζάμπασης Σωτήρης Χαραλάμπης στις παραμονές του ξεσηκωμού γράφει:
«Ο ραγιάς, άμα πάρει τ' άρματα, δε θα μας ακούει πια. Και τότε θα πέσουμε στα χέρια εκείνων που δεν μπορούν να κρατήσουν πιρούνι για να φάνε».
Η επανάσταση, λοιπόν, ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού.
Ας σταθούμε λίγο σε αυτό, διότι είναι μια πτυχή που επιμελώς παραλείπεται.
Η Οθωμανοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα, εκμετάλλευση και καταπίεση. Πρωτοπόρα της Επανάστασης του 1821 ήταν η ανερχόμενη, προοδευτική εμπορική τάξη, ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα, οι βιοτέχνες, οι εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι οι κλέφτες, είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της Τουρκίας, το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο, αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα.
Η ανερχόμενη αστική εμπορική τάξη, η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης, η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά, λαϊκά στρώματα από το οθωμανικό κράτος, ήταν τα στοιχεία που δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης.
«Η προστασία της οθωμανικής κυβερνήσεως», γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ, «δημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και φοροεισπρακτόρων (...) Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος «χριστιανών Τούρκων».Τελείως εχθρική ήταν και η στάση της επίσημης Εκκλησίας. Γι' αυτό, όταν ακούμε ότι «η εκκλησία ηγήθηκε του απελευθερωτικού αγώνα κατά των Οθωμανών» αρκεί, αντί άλλων επιχειρημάτων, να διαβάζουμε φωναχτά το περιεχόμενο των σχετικών πατριαρχικών εγκυκλίων και άλλων αναφορών.
- Να διαβάζουμε φωναχτά τον αφορισμό της επανάστασης από την εκκλησιαστική ιεραρχία με επικεφαλής τον Γρηγόριο Ε’, στον οποίο οι επαναστάτες αποκαλούνται τέρατα άψυχα, αλαζόνες, αχάριστοι, δοξομανείς, ματαιόφρονες, κακοήθεις, ανόητοι και κακοποιοί!!!
- Να διαβάζουμε φωναχτά τους δύο αφορισμούς που υπέστησαν οι Σουλιώτες τον Δεκέμβριο του 1820 και τον Γενάρη του 1821, σύμφωνα με τον ιστορικό της εκκλησίας Χρυσόστομο Παπαδόπουλο και την Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια τόμ. Η, σελ.724).
- Να διαβάζουμε την σφοδρή εγκύκλιο που έστειλε ο Γρηγόριος το 1806 προς τους μητροπολίτες συνιστά πλήρη υποταγή στον σουλτάνο και καταδίωξη μέχρι εξόντωσης των οπλαρχηγών.
- Να μαθαίνουμε για τον αφορισμό του Αδαμάντιου Κοραή αλλά και για την αναφορά του ίδιου του Κολοκοτρώνη ότι «αφοριστικό έρχεται του Πατριάρχη».
- Να μαθαίνουμε και για τον Δεσπότη της Άρτας Πορφύριο που ίδρυσε τάγμα από μισθοφόρους για να καταστείλει την επανάσταση, αφορίζοντας ταυτόχρονα τους επαναστάτες.
- Να μαθαίνουμε ακόμα ότι οι καλόγεροι του μοναστηριού του Σέκου είχαν καταδώσει στους Τούρκους τον Γιωργάκη Ολύμπιο και ότι καλόγεροι ήταν οι προδότες του Κατσαντώνη που στη συνέχεια εκτελέστηκε.
- Να λαμβάνουμε υπόψη τον Κολοκοτρώνη που γράφει ότι ο αδελφός του Γιάννης κατέφυγε στο μοναστήρι της Αιγιαλούς και ότι «… του έδωκε ένας καλόγερος φαγί και έπειτα επήγε, έδωκεν είδηση εις τους Τούρκους, επήγαν, τον επολιόρκησαν εις τον Λινόν και τον εσκότωσαν…».
- Να λαμβάνουμε υπόψη και την αναφορά του αρχιμανδρίτη Άνθιμου Γαζή στα «Προλεγόμενα Ελληνικής Βιβλιοθήκης» σελ. 14: «Ασφαλισμένοι εις τας μονάς, εκνευρισμένοι από την οκνηρίαν, ετρέφοντο από τους ιδρώτας των πτωχών κοσμικών τους οποίους με τας δεισιδαιμονίας των επλανούσαν. Επάσχιζον με κάθε τρόπον να ερημώσουν τας πόλεις προξενούντες όσον τάχος φθοράν εις το γένος…».
Και επειδή κάποιοι αντιτάσσουν ότι οι αφορισμοί και όλα όσα ανάφερα ήταν μια αναγκαστική ενέργεια για να προστατευθεί ο λαός και ότι η Εκκλησία στήριξε στην πραγματικότητα την επανάσταση, κλείνω με τρία ερωτήματα που παρακαλώ τον καθένα σας να απαντήσει.
1. Γιατί μέχρι σήμερα δεν έχουν αρθεί οι αφορισμοί από το Οικουμενικό Πατριαρχείο;
2. Γιατί ενώ ο Γρηγόριος ο Ε’ έχει κηρυχθεί οσιομάρτυρας, δεν ίσχυσε το ίδιο για τον Παπαφλέσσα και τον Διάκο αλλά και τον Ησαΐα Σαλόνων και άλλους ιερείς που έλαβαν
ενεργό μέρος στην επανάσταση;
3. Γιατί επί Χριστόδουλου η Ιερά Σύνοδος της Ελλάδας απέρριψε αίτημα για… αποκατάσταση του Παπαφλέσσα και του Διάκου;
Ιδού ακόμα μια (πρόσφατη) επιβεβαίωση των όσων λέχθηκαν…
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑ
Ο κοινωνικός χαρακτήρας του ξεσηκωμού φαίνεται ξεκάθαρα και μέσα από το σημαντικό βιβλίο: «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑ» που καλώ όλους να διαβάσετε.
Ιδού ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα για το πώς ονειρεύονταν οι πρωτεργάτες το ελληνικό κράτος:
«Ας μάθουν λοιπόν όλοι οί πτωχοί πατέρες, ότι ύπό τής νομαρχίας καθείς ήμπορεί νά ζήση καλά, καί χωρίς νά είναι πλούσιος. Οί νόμοι προβλέπουν είς τούς μή έχοντας. Τά τέκνα όλων είναι τής πατρίδος τέκνα, καί αύτή τά άνατρέφει, τά γυμνάζει, καί τά προκόπτει, διά τούτο καί αύτά τήν άγαπώσι διά εύγνωμοσύνην, καί διά τούτο, τέλος πάντων, προτιμάται αύτή ή διοίκησις, ή όποία όχι μόνον δέν έχει τά κακά, όπού φυλάττουσιν αί άλλαι, άλλά καί πλημμερεί άπό καλά, καλά έπιθυμητά, ώφέλιμα, καί άναγκαία. Ποίος δέν καταλαμβάνει τώρα, άδελφοί μου, ότι είς τήν νομαρχίαν μόνον εύρίσκεται ή εύτυχία μας, καί ότι ή έλευθερία καί ή όμοιότης είναι τά πρώτα καί κύρια μέσα τής άνθρωπίνης εύδαιμονίας; Βέβαια, ούδείς. Πολλοί όμως, άν καί καταλαμβάνουσι, ότι καλόν πράγμα είναι ή έλευθερία, δέν ήμπορούσι νά καταλάβωσι, μέ τήν ίδίαν εύκολίαν, πόσον άναγκαία είναι είς τόν άνθρωπον. Καί διά τούτο, σάς παρακαλώ νά μέ άκροασθήτε».
Η απελευθέρωση, λοιπόν, δεν τελείωνε με την απαλλαγή από τον κατακτητή. Δεν ολοκληρωνόταν χωρίς την ύπαρξη και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Ιδού και η άποψη της «Ελληνικής Νομαρχίας» για τον κλήρο και την άρχουσα (χριστιανική) τάξη:
«Οί ίερείς, άγαπητοί μου, φυλάττοντες ένα σκοπόν καθόλου διάφορον, άπό τούς λοιπούς συμπολίτας, πάντοτε έπροσπάθησαν, μέ τό μέσον τής θεότητος, νά καταδυναστεύσουν τούς συμπολίτας των, καθώς μέχρι τής σήμερον, μέ τήν άμάθειαν καί κακομάθησιν έπέτυχον τού σκοπού των. Αύτοί, καλύπτοντες μέ τίτλον άγιότητος τά πλέον φανερά ψεύματα, έγέμισαν τούς άδυνάτους νόας τού λαού άπό μίαν τοσαύτην δεισιδαιμονίαν, ώστε όπού, άντί νά όνομάσουν ψεύμα τό άδύνατον, τό όνομάζουν άγιον, καί ούτως άδιστάκτως πιστεύουσιν είς κάθε τους λόγον, ούτε τολμούσι νά έξετάσωσι τό παραμικρόν, μάλιστα δέ τούς είναι έμποδισμένον. 'Οσα έπρεπεν όμως νά είπή τινάς δι' αύτήν τήν κλάσιν, ή συντομία τού παρόντος μου λόγου μού τά έμποδίζει. Καί μόνον άφήνω νά στοχασθή καθείς, ότι τόσον πλήθος άργών καί άμαθών άνθρώπων, όπού ζώσι, τρυφούσι, καί πλουτίζουσι άπό τούς κόπους τών λοιπών, πόσον μεγαλείτερον είναι, άπ' όλα τά βάρη μιάς ύποδουλωμένης πολιτείας, καί πόσον βοηθεί τήν τυραννίαν τοιαύτη κλάσις, ούσαι καί αί δύο δυνάμεις ίδεαστικαί καί άνύπαρκτοι».
«Άλλά, τί νά σάς είπώ διά τήν άλλην κλάσιν, τών όλιγάρχων λέγω, τών λεγομένων εύγενών; Αύτοί νομίζουσι τόν έαυτόν τους τόσον διαφορετικόν άπό τούς λοιπούς άνθρώπους, όπού μόλις καταδέχονται νά τούς άκούουν, χωρίς νά τούς άποκρίνωνται, ούτε ποτέ νά τούς συναναστρέφωνται. Αύτοί, ώ 'Ελληνες, κατέχουσιν είς τάς χείρας των όλα τά καθολικά καί άληθή πλούτη τής έπικρατείας, ήτοι τά χωράφια, άμπέλια, καί όλόκληρα χωρία, τά όποία ένοικιάζουσι πρός τόν λαόν, είς τρόπον, όπού ό λαός είναι σχεδόν δούλος μισθωτός άπό αύτούς, καί δουλεύει διά τό κέρδος αύτών. 'Αφήνοντας κατά μέρος τό πλήθος τών έλαττωμάτων, όπού χαρακτηρίζει αύτήν τήν μιαράν κλάσιν, ή σκληρότης, βέβαια, είς αύτούς είναι γενική, τήν όποία κληρονομούσιν κατά γενεαλογίαν, διά νά είπώ έτζι, καθώς τούς τίτλους των. Είναι αύτόματοι είς τό άκρον, καί τούς δούλους των ψηφούσι πολλά όλιγότερον άπό τά ίδια ζώα των».
Ολόκληρο το κείμενο της «Ελληνικής Νομαρχίας» μπορείτε να το διαβάσετε εδώ:
http://naos.20m.com/ellinikinomarxia.htm
Σας βεβαιώνω ότι αξίζει τον κόπο…
__________________________________
Πηγές:
- Απομνημονεύματα Θ. Κολοκοτρώνη.
- Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια.
- Ιστορία των Ελλήνων.
- Λεωνίδα Στρίγκου: "Η Επανάσταση του Εικοσιένα".
- Γ. Καρανικόλα: "Ρασοφόροι, συμφορά του έθνους".
- Τα αφοριστικά κείμενα του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
- Διάφορα άρθρα.
Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου